Του Γεωργίου Φωτ. Παπαδόπουλου- Master Ορθόδοξης θεολογίας –Κήρυκα θείου λόγου
Την τελευταία περίοδο, ασκώντας το διακόνημα της διάδοσης του θείου λόγου, εντός Χίου, έγινα δέκτης ερωτημάτων εκ μέρους πιστών, περί του βίου και της πολιτείας της πολιούχου Αγίας μας, Μαρκέλλης της Χιοπολίτιδος και θαυματουργού.
Ειδικότερα, πιστοί έθεταν ερωτήματα, με αφορμή το -προσφάτως εκδοθέν και κυκλοφορήσαν- εγχειρίδιο του συμπατριώτη μας, σεβαστού Καθηγητού κ. Κωνσταντίνου Ευ. Φραγκομίχαλου, Ph.D. (Lon.) υπό τον τίτλο <<Η Χιοπολίτις Αγία Μαρκέλλα: Απάντηση στα συνδεόμενα με το βίο, το μαρτύριο και την αγιοποίησή της ερωτήματα – Συμβολή στην ιστορία της Χίου>>.
Καταρχάς θέλω να επισημάνω δημόσια και ειλικρινά ότι, τον Καθηγητή κ. Κώστα Φραγκομίχαλο εκτιμώ βαθύτατα και τον θεωρώ έναν εκ των διαπρεπεστέρων επιστημόνων και πνευματικών ανδρών του τόπου μας. Ακόμη, υπήρξαν ισχυροί φιλικοί δεσμοί μεταξύ του αειμνήστου πατέρα μου και εκείνου όταν ήσαν νέοι. Γι΄ αυτό, ότι γράψω παρακάτω δεν έχει να κάνει προσωπικά με τον κ. Καθηγητή, αλλά με τις απόψεις που προβάλλονται δια του εγχειριδίου που εξέδωκε και που ενίοτε δεν αφορούν στον ίδιο.
Αυτό το όποιο διδαχθήκαμε, θεολογικώς, όσοι ασχολούμαστε με τη διάδοση του θείου λόγου, είναι ότι, βασική πηγή πληροφόρησης, για κάποιον ο οποίος επιθυμεί να σκιαγραφήσει τον βίο ενός Αγίου, είναι -πρωτίστως- η άντληση πληροφοριών εξ εκκλησιαστικών και θεολογικών πηγών και δευτερευόντως ιστορικών. Και τούτο διότι, στην ανάδειξη ενός Αγίου δεν λαμβάνει χώρα η ανθρώπινη επιστήμη, αλλά η χάρη και το έλεος του Θεού, που επιβεβαιώνεται με την ιστορική αλήθεια της Εκκλησιαστικής βιοτής, όπως αυτή θεσμοθετήθηκε από την Αγία Γραφή (Παλαιά και Καινή Διαθήκη), τις Αποφάσεις την Αγίων και Οικουμενικών Συνόδων (Κανονικό Δίκαιο) και την Παράδοση της Εκκλησίας που έμεινε αλώβητη στο διάβα του χρόνου (όσο κι αν προσπάθησαν πολλοί ανά τους αιώνες να προσμείξουν στην αλήθειά Της εκκοσμικευμένα και εθνικά στοιχεία κατά τόπους).
Έτσι, η ανακήρυξη της αγιοποίησης ενός ανθρώπου, που χαριτώθηκε από το έλεος και την χάρη του Θεού, έχει συγκεκριμένη διαδικασία η οποία αποκαλύπτεται με την από Θεού τιμή του και επιστεγάζεται με την εξ ανθρώπων τιμή του. Ο Θεός τον τιμά ευθύς στην θριαμβεύουσα (επουράνιο) Εκκλησία, όμως ο κόσμος μπορεί και να περάσουν πολλά χρόνια, δεκαετίες ή και εκατονταετίες έως ότου αναδειχθεί και τιμηθεί δεόντως από την στρατευομένη (επίγειο) Εκκλησία.
Φρόντισα να προμηθευτώ προ μηνός το εκδοθέν εγχειρίδιο και αφού το μελέτησα επισταμένως, προσέτρεξα στην βιβλιοθήκη μου (δόξα τω Θεώ, σχετικά ικανή-επαρκή για ιδιώτη όπως εγώ) και να αναζητήσω ολίγα τινά περί της Αγίας Μαρκέλλης που, εξάλλου, γνώριζα από τα εφηβικά μου χρόνια, όμως σήμερα διέκρινα με μεγαλύτερο ζήλο και επιμέλεια.
Α. Σημαντική έλλειψη σχετικής βιβλιογραφίας
Η πρώτη παρατήρηση που έχω να κάνω είναι ότι, υπάρχει έλλειψη βιβλιογραφικών στοιχείων που αφορούν στην Αγία Μαρκέλλα από εκδόσεις που πραγματοποιήθηκαν αποκλειστικά για την ανάδειξη της ιερής μορφής της Αγίας. Συγκεκριμένα, οι δύο εκδόσεις της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου (μια τη δεκαετία του 1990 και άλλη μια τη δεκαετία του 2000), που ανήκουν στο Ιερό Προσκύνημα της Αγίας Μαρκέλλας Βολισσού Χίου (Παγχιακό Ιερό Προσκύνημα) και αναλυτικά περιγράφουν τον βίο, το μαρτύριο και τα δια πρεσβειών της θαύματα.
Τι είδους ιστορική έρευνα γίνεται όταν δεν εμπεριέχονται, σε μια μελέτη για κάποια Αγία, οι εκδόσεις της Μητροπόλεως που ανήκει το προσκύνημα της και που μιλούν αποκλειστικά για τον βίο και την πολιτεία της; Εάν δεν κάνω λάθος τις εκδόσεις αυτές επιμελήθηκε ο Θεολόγος και Πρωτοψάλτης κ. Σωτήριος π΄΄ Νικ. Παραδείσης, Γυμνασιάρχης Βολισσού, υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου. Επίσης, στη συγκέντρωση των πληροφοριών και στοιχείων, που εμπεριέχουν οι εν λόγω εκδόσεις, είχαν συνδράμει οι -αείμνηστοι σήμερα- Ιωάννης Παραδείσης (δικηγόρος) και Μιχαήλ Σκάμαλος (διδάσκαλος), αμφότεροι καταγόμενοι από την ευρύτερη περιοχή της Αμανής και έχοντες αφήσει, πολλές δεκαετίες πίσω, το αποτύπωμα της διακονικής παρουσίας τους στο ιερό προσκύνημα. Οι δυο αυτοί εκλεκτοί συμπολίτες μας είχαν ασχοληθεί ενδελεχώς με τον βίο και τα θαύματα της Αγίας. Ακόμη, περί της Αγίας Μαρκέλλας διαβάζουμε αρκετά (διαχρονικά) στο περιοδικό της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου <<Εθνομάρτυς Πλάτων ο Χίου>> που εκδιδόταν από τη δεκαετία του 1920 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Επίσης, στα βιβλία του μακαριστού Μητροπολίτη Χίου Παντελεήμονος Φωστίνη (1946-1962) <<Ανθόνερα από τη Χίο>> και <<Στο μυροβόλο νησί>>. Ενδεχομένως και αλλού, διότι ο Παντελεήμων συνέγραψε περί τα 33-35 βιβλία. Επιπροσθέτως και σε κείμενα του μακαριστού Μητροπολίτου Χίου Χρυσοστόμου Γιαλούρη (1967-1978) ο οποίος εξύψωσε τον ιερό χώρο σε Παγχιακό Προσκύνημα (αντί τοπικού αδελφάτου, που ήταν παλαιότερα) αλλά και του μακαριστού Μητροπολίτου Διονυσίου (1979-2011). Για όλα τούτα ουδεμία αναφορά γίνεται στο εγχειρίδιο.
Ας επιχειρήσουμε όμως, ακροθιγώς (διότι ούτε ο χώρος, αλλά κυρίως ο χρόνος, δεν μας επιτρέπουν περισσότερα) να θέσουμε και τους δικούς μας προβληματισμούς επί γραφομένων και επικαλουμένων στο εγχειρίδιο.
Β. Ο χρόνος αθλήσεως και μαρτυρίου της Αγίας.
Για την απόδοση τιμής και εορτασμού ενός Αγίου δεν είναι απολύτως απαραίτητη η γνώση περί του ακριβούς χρόνου του μαρτυρίου του. Στο Συναξάρι είναι σύνηθες να μην υπάρχει ο ακριβής χρόνος μαρτυρίου πολλών Αγίων της Εκκλησίας μας και τούτο διότι από πολλών αιώνων (ήδη από τα πρώτα Αποστολικά χρόνια, όταν και η Εκκλησία είχε τους πρώτους της μάρτυρες) δεν υπήρχαν ούτε τα μέσα καταγραφής αλλά ούτε η ανάλογη δυνατότητα, λόγω των δυσμενών συνθηκών δράσης και διαβίωσης των χριστιανών που διώκονταν. Η γνώση, όμως, του τρόπου μαρτυρίου ενός μάρτυρα ήταν αυτός που καταγραφόταν, αρχικά στη μνήμη των αυτοπτών μαρτύρων ή/και των πιστών της περιοχής και ακολούθως αποτυπωνόταν σε γραπτές μαρτυρίες που κατέστησαν ιστορικές πηγές στο διάβα του χρόνου.
Υπάρχουν Άγιοι που αναγνωρίστηκαν από μια εικόνα τους και μόνο (π.χ. Άγιος Φανούριος), αλλά έχουν υποδηλώσει και αποδείξει την παρουσία τους σε χιλιάδες πιστούς σε διάφορα μήκη και πλάτη της γης και θαυματουργούν αενάως.
Όμως, ιστορικά ερευνώντας κάποιος και μελετώντας την παράδοση της περιοχής δράσης, τα κρατούντα: πολίτευμα και θρήσκευμα (δοξασίες), τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες, τα μέσα που χρησιμοποιούνταν, κ.α., που μπορούν να αποτελέσουν στοιχεία για την εξαγωγή συμπερασμάτων, καταλήγουν σε σχετικά πορίσματα. Στην προκειμένη περίπτωση οι περισσότεροι μελετητές διατείνονται ότι, η Αγία Μαρκέλλα έζησε και έδρασε κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες (περί τον 3ο μ.Χ. αιώνα), κάτι που μαρτυρείται από την εντρύφηση των ανωτέρω στοιχείων (που εδώ δεν είναι εύκολο αναλυτικά να περιγραφούν, για το πώς εξάγεται το συμπέρασμα αυτό).
Γ. Ο τρόπος μαρτυρίου της Αγίας
Από την όλη μελέτη του εγχειριδίου έχει ο αναγνώστης την αίσθηση ότι, επιχειρείται μια ΄΄επιβολή΄΄ του κειμένου στο να αποδείξει (;) ότι το μαρτύριο της Αγίας σχετίζεται αποκλειστικά με <<έγκλημα πάθους εκ μέρους του πατέρα της>> που δεν αφορά στα της πίστεως (!!!). Όμως, αυτό δεν προκύπτει από πουθενά, ότι δηλαδή δεν έπαιξε ρόλο ο Χριστιανικός βίος της Αγίας, παρά μόνο από προσωπικές εικασίες που δεν αποδεικνύονται. Με το ίδιο σκεπτικό θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι όσοι επικαλούνται κάτι τέτοιο είναι μυθομανείς. Και πάλι θα επικαλεστώ το Συναξάρι των Αγίων της Εκκλησίας μας όπου αναφέρονται δεκάδες μάρτυρες, που υπέστησαν διώξεις και φρικτά μαρτύρια από τους ίδιους τους γονείς τους, για τον λόγο ότι δεν δέχονταν να αλλάξουν την πίστη τους (Χριστιανοί τα παιδιά, προερχόμενα ενίοτε και γαλουχούμενα από μια μάνα Χριστιανή, όπως π.χ. η Αγία Βαρβάρα και η Αγία Μαρίνα), αλλά και επιπλέον αυτού να επιχειρείται από φθονερούς ή ειδωλολάτρες γονείς να υποβάλλουν τα παιδιά τους σε βιασμό ψυχής και σώματος λόγω της πίστης τους. Ακόμη, υπήρξαν και περιπτώσεις όπου, κατ΄ ευφημισμόν (δήθεν) χριστιανοί επεχείρησαν να υποβάλλουν τα παιδιά τους σε πράξεις βιασμού και σεξουαλικών ορέξεων των ιδίων, γεγονός που η Εκκλησία καταδικάζει απερίφραστα μέσα από τον λόγο του ίδιου του Χριστού και της Αγίας Γραφής, αλλά και το Κανονικό Δίκαιο (Ιεροί Κανόνες). Επιπρόσθετα και πέραν όλων τούτων, πόσοι και πόσοι Άγιοι μάρτυρες της σύγχρονης εποχής μας δεν μαρτύρησαν αφού υπέστησαν βιασμούς από Τούρκους, Βουλγάρους, κλπ., ως ΄΄εκδικούμενοι΄΄ τους επειδή ήσαν Χριστιανοί Ορθόδοξοι; Πόσοι και πόσοι μαρτύρησαν είτε από ισλαμικά είτε από σύγχρονα άθεα καθεστώτα με ανάλογες πράξεις. Η Εκκλησία μας έχει προβεί στην αγιοκατάταξη τους και τους τιμά μεγαλόπρεπα.
Εκείνο που καταξιώνει τον άνθρωπο και τον οδηγεί στη σωτηρία και την αγιότητα είναι η αποδοχή και η τήρηση των λόγων του Χριστού. Σωστή η Ορθοδοξία αλλά οφείλουμε να την συνοδεύουμε με την Ορθοπραξία. <<Ος δ΄ αν ποιήση και διδάξη, ούτος μέγας κληθήσεται εν τη βασιλεία των ουρανών>> (Ματθ. Ε, 19). Διαφορετικά, <<πίστις άνευ έργων νεκρά εστί>> (Ιάκωβος Β΄, 26) και <<δείξον μου την πίστιν σου εκ των έργων σου>> (Ιακωβος Β΄, 18). Η τήρηση των εντολών του Χριστού έχει να κάνει με τη διαφύλαξη ψυχής και σώματος. Ο Απόστολος Παύλος αναφέρει στους Κορινθίους ότι, το σώμα δεν πρέπει να παραδίδεται στην πορνεία, ως ναός του Αγίου Πνεύματος (Α΄ Κορινθ. ΣΤ΄, 12-20). Δοξάζεται ο Θεός και με το σώμα μας και με το πνεύμα μας, που του ανήκουν. <<Ουκ οίδατε ότι το σώμα υμών ναός του εν υμίν Αγίου Πνεύματος εστίν, ού έχετε από Θεού, και ουκ εστέ εαυτών; Ηγοράσθητε γαρ τιμής. Δοξάσατε δη τον Θεόν εν τω σώματι υμών και εν τω πνεύματι υμών, άτινα εστί του Θεού>> (Α΄Κορινθ. ΣΤ΄, 19-20).{Αποστολικό ανάγνωσμα Κυριακής των Απόκρεω}.
Συμπερασματικά, η Αγία Μαρκέλλα μαρτύρησε από τον ίδιο τον πατέρα της διότι δεν απαρνήθηκε την πίστη της, δεν αθέτησε εκείνα που ο Χριστός και η Εκκλησία μας διακηρύττουν, αλλά ήταν και παρέμεινε πιστή, καθαρή και αμόλυντη, τιμώντας τις αρχές και τα πιστεύω της έως μαρτυρικού θανάτου, δίδοντας μαρτυρική ομολογία, καταξιωθείσα της θείας χάριτος, ευλογίας και αγιότητας.
Δ. Το ιερό λείψανο της Αγίας
Στην εκκλησιαστική ιστορία αναρίθμητοι είναι εκείνοι οι Άγιοι, κυρίως μάρτυρες, των οποίων τα Άγια Λείψανα δεν έχουν βρεθεί. Είτε γιατί ρίφθηκαν στη θάλασσα από τους ίδιους τους δημίους τους, προκειμένου να μην τα βρουν οι πιστοί χριστιανοί και αποδίδουν στο διηνεκές τη δέουσα τιμή προς τους μάρτυρες, είτε για να καλύψουν τη δική τους φρικαλεότητα με όσα έπραξαν από μελλοντικές αντεκδικήσεις εκ μέρους των συντοπιτών τους, αρχόντων, πιστών, κλπ. Το ότι δεν υπάρχει σήμερα ιερό λείψανο δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει Άγιος ! Θα επικαλεστώ εδώ και κάτι από την επιστήμη της σύγχρονης εγκληματολογίας: Τα δικαστήρια πολλάκις βεβαιώνουν βίαιο θάνατο και σε περιπτώσεις που δεν έχει βρεθεί το πτώμα ! Αυτό ως κοσμική απάντηση σε όσους αμφισβητούν γενικότερα πρόσωπα και πράγματα, αν και εγώ δεν εξετάζω τα πνευματικά και ιερά ζητήματα με όρους της ιστορίας αλλά της θεολογίας.
Ε. Τα θαύματα της Αγίας
Η αναφορά, έστω ενδεικτικά, στα πάμπολλα θαύματα της Αγίας είναι αναπόσπαστο κομμάτι στην σκιαγράφηση του βίου και της πολιτείας της. Κι όμως, μνεία θαυμάτων δεν γίνεται στο εγχειρίδιο, αν και η καταγραφή τους αποτελεί ένα ιστορικό ντοκουμέντο για τον ερευνητή του μέλλοντος. Στα βιβλία που εξέδωκε το Ιερό Προσκύνημα καταγράφονται πλείστα όσα θαύματα που έλαβαν χώρα, τόσο στον χώρο του Κεντρικού Ναού του Προσκυνήματος όσο και στον χώρο του μαρτυρίου της Αγίας. Αναφορικά δε με όσα επικαλούνται ορισμένοι, περί της ύπαρξης γεωθερμικού πεδίου στην ευρύτερη περιοχή της ΒΔ Χίου, προερχόμενο από τα έγκατα της γης, ένα έχω να πω: Στο σημείο του μαρτυρίου της Αγίας, καίτοι ουδεμία έξοδος γεωθερμικού πεδίου υπάρχει, οσάκις τελείται Ιερά Παράκληση από τον Ιερέα έχουμε κατ΄ επανάληψη δει το νερό στο σημείο του μαρτυρίου να βράζει. Τούτο συμβαίνει μόνο όταν τελείται η Ιερά Παράκληση από τον Ιερέα. Τυχαίο κι αυτό; Πως δεν συμβαίνει και άλλοτε; Και πως πάντα και μόνο τότε; Όλες τις φορές είναι τυχαίο; Και τα θαύματα, που έχουν λάβει χώρα εκεί, τυχαία είναι κι αυτά; <<Θαυμαστός ο Θεός εν τοις Αγίοις Αυτού>>, <<Τοις Αγίοις τοις εν τη γη Αυτού εθαυμάστωσεν ο Κύριος>> (Στίχοι Αίνων και Εσπερίων).
ΣΤ. Οι προβαλλόμενες αιρετικές απόψεις του Μιχ. Καλόπουλου
Ο κ. Καθηγητής πριν το κλείσιμο του εγχειριδίου προβάλλει τις απόψεις του Μιχ. Καλόπουλου, περί της Αγίας Μαρκέλλας, στηριζόμενες σε άρθρο του τελευταίου. Δεν ξέρω εάν ο κ. Καθηγητής γνωρίζει τι εστί Καλόπουλος, αλλά ο άνθρωπος αυτός είναι ένας αρνητής της Εκκλησίας. Δεν πιστεύει στην Ορθοδοξία, ούτε στον Χριστιανισμό εν γένει, αλλά ούτε και σε καμία επίσημη θρησκεία. Επικαλείται διαρκώς τους αρχαίους και έχει ιδρύσει τον Σύνδεσμο Σκεπτικιστών Ελλάδος, που έχει αιρετικές απόψεις και νεοπαγανιστικές αντιλήψεις. Ως έχω δει στην ιστοσελίδα του, δεν είναι θεολόγος, ούτε φιλόλογος, είναι ηλεκτρονικός υπολογιστών-λογισμικών συστημάτων και δεν ξέρω τι άλλο… Το βέβαιο είναι ότι, διαρκώς καθυβρίζει τα θεία και ιερά της πίστεώς μας και αμφισβητεί τα πάντα (Αγία Γραφή, ύπαρξη του αληθινού Θεού, Χριστός –Τέλειος Θεός και Τέλειος Άνθρωπος, Αειπάρθενος Παναγία, Άγιοι, Μυστήρια της Εκκλησίας μας, Ιεροσύνη, θαύματα, κλπ). Αρνείται τους πάντες και τα πάντα. Εκδίδει βιβλία με μοναδικό σκοπό την αμφισβήτηση της Αγίας Γραφής. Τις απόψεις αυτού θεώρησε καλό ο κ. Καθηγητής να δημοσιεύσει, αναφέροντας ότι <<τέθηκαν υπόψη του όταν είχε περατώσει τα ως άνω διαλαμβανόμενα στην παρούσα μελέτη>>. Δεν γνωρίζω από ποιον τέθηκε υπόψιν του κ. Καθηγητή το κείμενο Καλόπουλου, όμως αυτός που του το έθεσε όφειλε να του θέσει και απαντητικό -προς τις απόψεις αυτές του Καλόπουλου- κείμενο, στο διαδίκτυο (της αυτής χρονικής περιόδου), που τις αντικρούει και αποδομεί μια προς μια, με πειστικά επιχειρήματα και να εξάγει τα όποια συμπεράσματά του ακολούθως. Νομίζω ότι, σε μια πραγματεία 25 σελίδων συνιστά πολυτέλεια να αφιερώσει κάποιος τις 5 σε έναν αιρετικό, αρνητή των πάντων !
Πληρωθέντος του χρόνου και του χώρου ανάπτυξης, όσων ήθελα να εκθέσω εν περιλήψει, πιστεύω να έδωσα μια λιτή και κατανοητή απάντηση σε όσους ζήτησαν τις απόψεις μου, αναφορικά με τον βίο της Αγίας Μαρκέλλης της Χιοπολίτιδος και θαυματουργού, πολιούχου και προστάτιδος της νήσου μας, μετά των λοιπών Αγίων της τοπικής μας Εκκλησίας. Πάντοτε προς δόξαν Θεού και πνευματική ωφέλεια των συνανθρώπων μας, σεβόμενος την τιμή και την υπόληψη οιουδήποτε διατηρεί -ενδεχομένως- διαφορετική θεώρηση από αυτή που εκφράζω.
Χίος, 24 Φεβρουαρίου 2022
Γεώργιος Φωτ. Παπαδόπουλος
Master Ορθόδοξης θεολογίας-Κήρυκας θείου λόγου
